Wyprawa na Wołyń

Dni 21 i 22 października to data kolejnej wyprawy zorganizowanej na dawne Kresy Rzeczypospolitej przez Gildię Miłośników Nauki przy wsparciu Komisji Międzyzakładowej NSZZ „Solidarność” Oświaty i Wychowania w Rzeszowie.

Jak zwykle, plan i trasa wyjazdu obejmowały tematy nieznane lub mało znane w społeczeństwie, lecz nawet jeśli ktoś znał fakty, zyskał możliwość ukonkretnienia swojej wiedzy, skonfrontowania jej w geograficznych realiach Wołynia. Jednocześnie wykorzystaliśmy szansę oddania hołdu naszym Rodakom, którzy pozostali na Wołyniu jako ofiary walk i konfliktów. XX wiek nie odszedł jeszcze w przeszłość, a historia 27 Wołyńskiej Dywizji AK, rzezi wołyńskiej, zbrodni NKWD w 1941 roku wymagają przypominania. Wyprawa nasza obejmowała także miejsca związane z walkami o naszą niepodległość w latach 1914-1920.

Lecz zacząć należy od 2- lub nawet 3-rzędnego bohatera „Kamieni na szaniec”. Uważny czytelnik zwróci uwagę, że poczynania młodych harcerzy cały czas nadzorowane były przez dowództwo AK, czy dotyczyło to akcji odbicia więźniów przewożonych z Majdanka, czy akcji pod Arsenałem. Tu spotykamy się z postacią mjr. Jan Kiwerskiego „Oliwy”, który akceptował plany i pilnował ich realizacji. W lutym roku 1944 został dowódcą 27 Wołyńskiej Dywizji AK. Formacja ta przeszła do legendy, gdyż jej żołnierzom udało stworzyć namiastkę wolnego państwa polskiego na niewielkim terytorium między Kowlem a Włodzimierzem Wołyńskim. Teren zajmowany przez dwa zgrupowania 27 WD AK, „Gromada” i „Osnowa”, wolny był od okupantów niemieckich i sowieckich, a także nacjonalistów ukraińskich. Wolność ta okupiona został ciężkimi walkami, gdyż Niemcy nie mogli dopuścić do istnienia dużego wyłomu w linii frontu, przez który na tyły ich wojsk przenikać mogły duże jednostki przeciwnika. 27 WD AK była oddziałem, który w zamyśle dowództwa i kierownictwa polskiego Państwa Podziemnego niezależnym od dowództwa sowieckiego oddziałem wojska polskiego, walczącym jako gospodarz o wolność Polski. Niestety, plany nie spełniły się, a symbolem zdradzieckiej polityki wobec Polaków prowadzonej przez dowództwo sowieckie była zagadkowa śmierć „Oliwy” w kwietniu 1944 oraz ostrzelanie przeprawiających się przez Prypeć oddziałów polskich.

Zasmyki były jedną z miejscowości stacjonowania 27 WD AK. Znalazły się na naszej trasie, gdyż znajduje się tutaj odnowiony cmentarz tej jednostki wojska polskiego. Cmentarz ten to również niewielkie pozostałości cmentarza parafialnego po polskiej wsi, której już nie ma. Tu spoczywają również ofiary rzezi wołyńskiej z okolicznych miejscowości. Oddaliśmy im cześć, składając wieniec o odmawiając modlitwę.

Podobnie uczyniliśmy w Kostiuchnówce, miejscowości równie mało znanej, a odegra ona niebagatelną rolę w zbliżających się obchodach 100. rocznicy odzyskania niepodległości. Na skraju dużego kompleksu leśnego za wsią znajdują się dwa cmentarzyki żołnierskie, na których spoczywają polscy legioniści biorący udział w walkach Legionów podczas I wojny światowej. Bitwa pod Kostiuchnówką należy do najważniejszych na szlaku żołnierzy Piłsudskiego do niepodległości. Polacy zajęli swoje pozycje w październiku 1915 roku, gdy front rosyjsko – austriacki ustabilizował się na linii Stochodu i Styru i trwał do lipca 1916 roku. Wówczas Rosjanie rozpoczęli ofensywę, zwaną ofensywą Brusiłowa. W toku ciężkich walk w dniach 4-6 lipca śmierć poniosło ponad 2 tys. polskich legionistów z ponad 7 tys. walczących, ale ich ofiara pozwoliła wycofać się innym oddziałom armii austriackiej. Po zakończeniu I wojny światowej miejsca tych walk stały się jednym z najważniejszych miejsc pamięci o walkach polskiego żołnierza (obok Zadwórza, Rarańczy).

My odwiedziliśmy tylko tzw. Polski Lasek, ale warte uwagi są też Polska Górka, Lasek Saperski czy Reduta Piłsudskiego, skąd dowodził sam Piłsudski. Pod Kostiuchnówką walczył Leopold Lis-Kula, wówczas w stopniu porucznika. Postacią mało znaną, a wartą pamięci, jest Stanisław Reich, polski legionista z Rzeszowa żydowskiego pochodzenia. Spoczywa na cmentarzu żydowskim w Rzeszowie przy ulicy Dołowej. Zginął pod Kostiuchnówką w dniu 14 lutego 1916. Jego pogrzeb stał się manifestacją patriotyzmu.

Następny dzień przyniósł nowe wrażenia. Rozpoczął się od Mszy Świętej w katedrze łuckiej i od zwiedzania tej świątyni. Później zwiedziliśmy łucką Starówkę, z dominantą w postaci zamku Lubarta. Podeszliśmy też pod były klasztor Brygidek, który służył za więzienie NKWD podczas pierwszej okupacji sowieckiej. Tutaj również doszło do tragedii, gdyż NKWD zamordowało więźniów politycznych w chwili rozpoczęcia wojny niemiecko-sowieckiej w 1941 roku.

Z Łucka udaliśmy się do Brodów, ciekawego miasta z tradycjami żydowskimi. Wielkie wrażenie zrobił zachowany kirkut z masywnymi macewami, tworzącymi kamienny labirynt. Ponadto oglądnęliśmy olbrzymi teren dawnego zamku oraz ruiny synagogi. Wyjazd zakończył się we Lwowie: z wieży ratuszowej podziwialiśmy panoramę Starówki.

Wyjazd przyniósł kolejne doświadczenia i wiedzę, następne tematy historii przestały być białymi plamami. Wyjazd stanowił okazję do integracji, dziękujemy wszystkim uczestnikom, także za ich ofiarność. Grupa wspomogła budowę pomnika Józefa Piłsudskiego w Rzeszowie kwotą 618 zł, 50 hrywien i 10 euro. Serdecznie dziękuję p. Bogusławie Budzie, przewodniczącej Międzyzakładowej Organizacji NSZZ „Solidarność” Oświaty i Wychowania za pomoc w organizacji przedsięwzięcia.

dr Dariusz Zięba