SPEKTAKL „Z DOMU NIEWOLI” BEATY OBERTYŃSKIEJ
13 marca 2016 roku w Teatrze im. Wandy Siemaszkowej mogliśmy oglądać monodram Teatru Polskiego we Lwowie pt.”Z domu niewoli”. Scenariusz sztuki oparty jest na wspomnieniach Beaty Obertyńskiej. Aktorka Elżbieta Lewak, która wcieliła się w postać Beaty Obertyńskiej wspaniale przybliżyła sylwetkę i przeżycia polskiej pisarki, aktorki, zesłanej do łagru sowieckiego w 1940 roku. Jej gra, emocje i ekspresja wywarły na widzach niesamowite wrażenia. Dzięki aktorce mogliśmy być świadkami wybuchu wojny we wrześniu 1939 roku, napaści sowieckiej na Polskę i utrwalania się porządku komunistycznego we Lwowie.
Widzieliśmy niepokój bohaterki, która codziennie z drżącym sercem oczekiwała przyjścia po nią NKWD. W końcu latem 1940 została aresztowana i osadzona we lwowskich Brygidkach. Stamtąd bydlęcy wagon wywiózł ją najpierw do Kijowa, a następnie do Charkowa, gdzie została osadzona w tamtejszym więzieniu. Po kilku tygodniach więźniarki zostały wywiezione do Workuty – łagru sowieckiego znajdującego się za kołem podbiegunowym. Więźniarki przez ok. 4 miesiące jechały bydlęcym pociągiem do miejsca kaźni. Luksusem w tych warunkach było mieć własny kubek. W regionie, gdzie zima trwa 8 miesięcy, a latem najwyższa temperatura osiąga 14 stopni, przetrwanie było bardzo trudne. Więźniowie musieli ciężko pracować, a głód był stałym towarzyszem ich codzienności. Na scenie teatru przedstawiono obrazy z codziennego życia zesłańców, a dzięki wierszom samej B. Obertyńskiej można było „podziwiać” piękno i surowość syberyjskiej przyrody. Na skutek ataku Niemiec na ZSRR i paktowi polsko-rosyjskiemu polscy więźniowie odzyskali wolność. B.Obertyńska dwa lata spędziła „w domu niewoli”. Droga do wolności też nie była łatwa, aby dotrzeć do punktów koncentracji wojska polskiego więźniowie pokonywali ogromne odległości. Wielu z nich nie przeżyło tej wyczerpującej wędrówki. Nasza bohaterka miała to szczęście, że po wielu tygodniach, po licznych przesiadkach, transportach i marszach w końcu dołączyła do polskiego korpusu w Buzułuku i wraz z armią Andersa opuściła tę „nieludzką ziemię”. Dzięki pani Elżbiecie Lewak my również mogliśmy wczuć się w emocje, rozpacz, bezsilność głównej bohaterki. Skromna scenografia, przy zmieniających się w zależności od okoliczności kostiumach aktorki wspaniale dopełniały całości przedstawienia. Myślę, że każdy powinien oglądnąć to przedstawienie lub przeczytać wspomnienia Beaty Obertyńskiej, by zrozumieć, co czuło setki tysięcy wywożonych przez Sowietów Polaków oraz zobaczyć czym był przygotowany przez ZSRR „komunistyczny raj”.
Spektakl poprzedziła prelekcja dr. Dariusza Zięby na temat Kresów i Żołnierzy Wyklętych.
W swoim wykładzie ukazał nie tylko znacznie Kresów dla polskiej kultury i literatury, ale również zwrócił uwagę na brak lektur i informacji w podstawie programowej dotyczących tematyki kresowej. Kresy to obszar, gdzie bardzo prężnie rozwijała się polska kultura, wielu polskich autorów i twórców ma swoje korzenie właśnie na Kresach poczynając od Mickiewicza, Słowackiego przez Staffa, Obertyńską czy Lema. Jeżeli odetniemy się od Kresów, to tak jakbyśmy amputowali ogromną część naszej historii – dodał pan dr Zięba. Nawiązał też do Żołnierzy Wyklętych, którzy walczyli nie tylko w naszych obecnych granicach, ale spora część działała na terenach, które po 1944 znalazły się już poza granicami Rzeczpospolitej. Na zakończenie Dariusz Zięba serdecznie podziękował wszystkim, którzy walczą o pamięć o Kresach i starają się ją propagować wśród współczesnych Polaków.
Postać Beaty Obertyńskiej przybliżył nam pan dr Mariusz Kalandyk. Usłyszeliśmy historię rodziny pisarki, w której pojawiły się nazwiska Artura Grottgera, Wandy Monee i Marii Wolskiej. Pan doktor w swojej wypowiedzi opowiedział dalsze losy Obertyńskiej. Niestety pisarka nigdy do Polski nie wróciła. Po wojnie pozostała w Anglii i tam zmarła w 1980 roku. Prelegent zwrócił też uwagę na subtelność i wrażliwość poezji Beaty Obertyńskiej. Zauważył również, że dzięki fenomenalnej pamięci jej opowieść „W domu niewoli”, jest właściwie bardzo dokładną relacją jej doświadczeń i wrażeń, które dane jej było przeżyć w sowieckiej rzeczywistości. Zwrócił uwagę na to, że bardzo trudno było człowiekowi cywilizowanemu, o wysokiej kulturze opisywać tak wielkie barbarzyństwo i niewyobrażalne okrucieństwo. Beata Obertyńska z pewnego rodzaju ironią, ale i precyzją przedstawiła swoje świadectwo.
Spotkanie niedzielne było wspaniałą lekcją historii i literatury. Dzieje B.Obertyńskiej są mi tym bardziej bliskie, że i część mojej rodziny m.in. moi pradziadkowie zostali wywiezieni do Kazachstanu. Takie przedstawienia i wspomnienia pozwalają nam potomnym poznać ze wzruszeniem dramatyczne przeżycia swoich przodków, a dzięki temu lepiej poznawać historię i odczuwać więź pokoleniową.
Spektakl i prelekcja odbyły się dzięki Podkarpackiemu Centrum Edukacji Nauczycieli w Rzeszowie i w Tarnobrzegu, Współorganizatorami byli Stowarzyszenie „Wspólnota Polska”, Teatr im.W.Siemaszkowej w Rzeszowie, Muzeum Historyczne Miasta Tarnobrzega Zamek w Dzikowie, Stowarzyszenie Gildia Miłośników Nauki (Trzebownisko).
Tekst: Katarzyna Milcarek-Mróz
