<<< zdjęcia Sławuta to miasto na Ukrainie, po I wojnie światowej pierwsze miasto I Rzeczypospolitej, które nie znalazło się w granicach odrodzonej Polski. Fakt ten wpłynął na rozwój miasta i świadomość jego mieszkańców. Sławuta doświadczyła wszystkich najgorszych represji spotykających polskich mieszkańców Związku Radzieckiego: czystek etnicznych związanych z operacją polską NKWD, wielkiego głodu, terroru stalinowskiego, tworzenia autonomicznych okręgów polskich, terroru niemieckiego podczas II wojny światowej, a także ideologii komunistycznej. Aż dziw, że po takich doświadczeniach prężnie działa w mieście stowarzyszenie kulturalne odwołujące się do polskiej tradycji i związane z działalnością rzymskokatolickiej parafii sławuckiej przy kościele pw. św. Doroty. To stowarzyszenie nazywa się Polskie Stowarzyszenie Kulturalno-Oświatowe im. Ks. Romana Damiana Sanguszki. Z jego inicjatywy powstała idea upamiętnienia zasłużonego kapłana, księdza Walerego Gromadzkiego.
Ksiądz Walery Gromadzki nazywany jest Apostołem Syberii, gdyż jako zesłaniec spędził tam 37 lat, pełniąc jednocześnie posługę kapłana. Zesłany został w 1861 roku do Omska, został proboszczem parafii liczącej 18 tys. mil kwadratowych powierzchni, wybudował 3 kościoły i pomagał zesłańcom, w tym powstańcom styczniowym. Wrócił do Żytomierza w 1899, otrzymał wiele zadań i funkcji kościelnych, a pod koniec życia osiadł w Sławucie jako kapelan Sanguszków. Zmarł w 1917 roku, na kilka tygodniu przed bestialskim zabójstwem ks. Romana Damiana Sanguszki w dniu 1 listopada 1917 roku przez zrewoltowanych żołnierzywówczas jeszcze armii carskiej. O zdarzeniu tym wspomina Zofia Kossak-Szczuckaw swojej Pożodze, prezentując atmosferę kresowego Wołynia w czasie rewolucyjnych zamieszek 1917, które doprowadziły do powstania sowieckiego państwa i zniszczenia polskiej mniejszości. To wystarczające powody, by odwiedzić Sławutę.
Współpraca między Gildią Miłośników Nauki a sławuckim Polskim Stowarzyszeniem Kulturalno-Oświatowym im. ks. RDS nawiązała się w roku 2018, kiedy to grupa z Gildii odwiedziła po raz pierwszy Sławutę. Wówczas nie spodziewaliśmy się, że miasto nie odkryło przed nami wielu swoich sekretów. Nie widzieliśmy także, że będziemy pomagać polskim dzieciom w Sławucie, że spotkamy się z nimi w Zadwórzu, że przyjadą na nasze zaproszenie do Rzeszowa na odsłonięcie pomnika Marszałka Józefa Piłsudskiego w dniu 11.11.2019 roku. Nie wiedzieliśmy także, że na prośbę Stowarzyszenia zaangażujemy się w zbiórkę funduszy na pomnik ks. Walerego Gromadzkiego.
Jest 15 sierpnia 2021 roku, godzina 13.30. Zakończyły się już uroczystości związane z odsłonięciem i poświęceniem pomnika. Stoimy wewnątrz kościoła św. Doroty i słuchamy opowieści Wiktorii Wiszniewskiej o Sławucie i Sanguszkach, o zadaniach już zrealizowanych i o tych planowanych, o pracy włożonej w wykonanie pomnika, między innymi o przewaleniu 40 ton piasku pod pomnik przez trzy osoby. Zastanawiamy się, jak wielką motywację trzeba mieć, by działać z takim oddaniem, by skrzętnie zbierać wszystkie informacje o ukochanym mieście, by przezwyciężać problemy organizacyjne i jednocześnie wykazywać się optymizmem i radością, bez żadnego wynagrodzenia. Wchodzimy na chór kościoła i do krypt, słyszymy o profanacji dokonanej na zmarłych przedstawicielach rodu Sanguszków przez komunistów, o odzyskiwaniu świątyni przez wiernych. Jak to jest możliwe, by zaledwie kilka osób potrafiło wykonać takie wielkie rzeczy w niezwykle trudnych warunkach? Jak to jest możliwe, by świadomość zasług jednego czy drugiego człowieka pchała następców do kultywowania ich pamięci? Jak to jest możliwe, by historia ukochanego miasta stała się siłą do działania?
Paweł Wiszniewski i Wiktoria Wiszniewska to działacze Stowarzyszenia. Udało im się już odsłonić pomnik ks. Romana Damiana Sanguszki w samym centrum Sławuty. Paweł jako prezes kontaktował się z nami i zachęcił do wsparcia finansowego. Spotkał się z pozytywnym odzewem. W ciągu kilku miesięcy, od kwietnia 2021, udało się zebrać odpowiednią kwotę. Wsparcia udzieliła firma Kruszgeo S.A., Komisja Zakładowa NSZZ „Solidarność” Kruszgeo S.A. , firma Byteks z Gliwic, firma Technicast Service z Ozimka, osoby prywatne. W efekcie powstał piękny pomnik.
Znajduje się on na placu kościelnym, od strony kaplicy, gdyż tam pochowany był w zapomnianej mogile ks. Walery Gromadzki. Msza święta odbyła się w tej kaplicy, gdyż właśnie tam modlił się ks. Gromadzki. Odprawiał ją proboszcz parafii św. Doroty, a językiem liturgii były: język ukraiński i polski. Kaplica była wypełniona wiernymi ze Sławuty, a także nami, Polakami z Rzeszowa. Nasza obecność podczas tej uroczystości to domknięcie wsparcia finansowego, moralny obowiązek. Wśród uczestników wyjazdu byli: Bogusława Buda-Przewodnicząca Sekcji Regionalnej NSZZ „Solidarność” Pracowników Oświaty i Wychowania w Rzeszowie, Tadeusz Bury- reprezentujący firmę Kruszgeo, Marcin Żańczak i Dariusz Zięba- sekretarz i prezes Oddziału Piłsudczyków RP w Rzeszowie. Oddział Piłsudczyków w Rzeszowie wystawił też poczet sztandarowy z historycznym sztandarem Podkarpackiego Związku Piłsudczyków. Po pięknej liturgii ksiądz proboszcz dokonał aktu odsłonięcia i poświęcenia pomnika w asyście wiernych i przybyszów z Polski. Była to niezapomniana uroczystość.
Nasza grupa bardzo mocno przeżyła to wydarzenie, podobnie jak wizyty w Minkowcach, gdzie upamiętniliśmy poległych powstańców styczniowych; w Zadwórzu (zupełnie nieoczekiwanie zjawiliśmy się tam w przeddzień rocznicy bitwy, w dniu 16.08.2021); w Ostrogu znanym z działalności Akademii Ostrogskiej oraz polskiej samoobrony podczas Rzezi Wołyńskiej; w Krzemieńcu u Słowackiego; w Antoninach, o których pisze Zofia Kossak-Szczucka w Pożodze; a w końcu we Lwowie-po pandemii. Wrażeń mnóstwo.
Odsłonięcie pomnika było centralnym punktem wyjazdu, który odbył się w dniach 14-16.08.2021 i był kontynuacją pomocy udzielanej Polakom na Ukrainie między innymi przez Sekcję Regionalną NSZZ „Solidarność” Pracowników Oświaty i Wychowania w Rzeszowie. Serdecznie dziękujemy wszystkim uczestnikom.
Tekst Dariusz Zięba
Zdjęcia Bogusława Buda
